.........
या संदर्भानंतर आता कोप्पळ जिल्हातील इटगी महादेव मंदिरापासून सहलीची सुरुवात करू या. ‘इटगी’ हे नाव फारसे ऐकलेले नाही. काय असेल बरे इथे, असा विचार करीत असतानाच संकेतस्थळावर क्लिक झाले होते आणि वास्तुकलेचे एक नवे दालन दिसले. हे मंदिर फारसे प्रसिद्ध झालेले नाही. त्यामुळे पर्यटकांच्या यादीमध्ये याचे नाव अभावाने दिसून येते. या लेखामुळे पर्यटक नक्कीच इकडे वळतील, एवढे हे देखणे मंदिर आहे.

इटगी : गदगपासून ३५ किलोमीटर आणि हंपीपासून ६० किलोमीटरवर थोडे आतील बाजूस हे ठिकाण आहे. मृदू पाषाणात बांधलेले हे महादेव मंदीर म्हणजे उत्तमरीत्या कोरलेल्या भिंती आणि खांबांसह कलांचा उत्कृष्ट नमुना मानला जातो. चालुक्य कारागीरांच्या उत्तुंग कारागिरीची ओळख हे मंदिर देते. येथील महादेव मंदिर हे चालुक्य राजा विक्रमादित्य सहावा याचा सेनापती महादेव याने १११२मध्ये बांधले. या गोष्टीला आता ९०६ वर्षांचा काळ लोटला आहे. धारवाडजवळील अन्नीगेरी येथील अमृतेश्वर मंदिरासारखीच याची बांधणी आहे. वर्ष १११२मधील शिलालेख येथे असून ‘मंदिरांमध्ये सम्राट’ असा उल्लेख त्यात आहे. इतिहासकार हेन्री कॉसन्स यांनी हे स्मारक हळेबिडूनंतर कर्नाटकातील सर्वोत्तम असे म्हटले आहे. पुरातत्त्व सर्वेक्षणानुसार हे राष्ट्रीय स्मारक म्हणून संरक्षित करण्यात आले आहे. १३ इतर छोट्या मंदिरसमूहांसह या मंदिराच्या बाजूने धर्मशाळा, पुष्करिणी दिसून येते. आयताकृती पुष्करिणी खूपच आकर्षक आहे. पूर्वेकडे तोंड असलेल्या मंदिराला उत्तरेच्या आणि दक्षिण दिशेने असलेल्या दोन्ही बाजूंना पोर्चेस आहेत. खुला मंडप आणि सभोवताली असलेल्या लॉनमुळे मंदिराची शोभा अधिक खुलून दिसते. ६४ खांबांवर मुख्य खुला सभामंडप आहे. त्यातील २४ खांब जमिनीपासून छतापर्यंत आहेत. उरलेले सभोवतालच्या कमी उंचीच्या छतापर्यंत आहेत. मुख्य चार खांब कीर्तिमुखाने सजविलेले आहेत.

सभागृहातील प्रत्येक खांब भौमितिक नक्षीने खालपासून वरपर्यंत कोरलेला आहे. नंदीजवळ असलेल्या एका नादुरुस्त आडव्या दगडी तुळईला आधारही दिलेला दिसून येतो. सोबत दिलेल्या विहंगम फोटोवरून मंदिर संकुलाची कल्पना करता येईल.

किन्नल/किन्हल : कोप्पळपासून सुमारे १२ किलोमीटर अंतरावर हे गाव आहे. खेळण्यांचे आणि पारंपरिक रंगीबेरंगी हस्तकला प्रतिमांचे उत्पादन करण्यासाठी ते प्रसिद्ध आहे. विणकाम, प्राण्यांच्या शिंगापासून शोभेच्या वस्तू आणि मातीची भांडी बनवण्याचे काम या ठिकाणी चालते.



पुरा : कुश्तोगी तालुक्यात पुरा हे धार्मिक ठिकाण असून, येथे कोटिलिंग मंदिर आहे. विजयनगर राजवटीत हे मंदिर उभारले गेले. श्रावणात येथे मोठी जत्रा भरते. येथे काही शिलालेखही आहेत.

आनेगुंदी : रामायणातील किष्किंधा म्हणजेच आनेगुंदी. हंपीजवळच तुंगभद्रेच्या पलीकडे कोप्पळ जिल्ह्यात हे ठिकाण आहे. रामायणातील पंपा सरोवर येथेच आहे. ३५०० वर्षांपूर्वीची गुंफाचित्रे येथे आहेत. पौराणिक कथेनुसार हे हनुमानाचे जन्मस्थान मानले जाते. तसेच शबरी व रामाची भेट येथेच झाली असे स्थानिकांचे म्हणणे आहे. हंपी व आनेगुंदीदरम्यान विजयनगरकालीन पुलाचे अवशेष अद्यापही आहेत.

मुनिराबाद : होस्पेटपासून हे ठिकाण आठ किलोमीटरवर आहे. तुंगभद्रा धरण येथेच आहे. हे एक औद्योगिक शहर आहे. येथे साखर कारखाना, तसेच रासायनिक कारखाने आहेत. तुंगभद्रा धरणामुळे आजूबाजूचा परिसर शेतीसमृद्ध झाला आहे. हा परिसर रामायणाशी निगडित आहे. जेव्हा राम आणि लक्ष्मण सीतेच्या शोधात शोधत होते, तेव्हा त्यांना मुनिराबादजवळील पंपा सरोवराजवळ शबरी भेटली, असे सांगितले जाते. या ठिकाणी जवळच बाली किला (बालीचा किल्ला) आहे. जवळच एक पर्वत आहे, ज्यावर भगवान राम आणि हनुमान पहिल्यांदा भेटले. येथे सापडलेल्या १०९९मधील एका शिलालेखावर चालुक्य राजा विक्रमादित्य सहावा याने ही जागा चतुर्वेदी भट्ट याला दिल्याचा उल्लेख आहे. येथे हुलीगम्मा देवीचे इ. स. १३००मधील मंदिर आहे.

कसे जाल कोप्पळला?
कोप्पळ हे हुबळी-गुंटकल रेल्वे मार्गावरील स्टेशन असून, जवळचा विमानतळ ११४ किलोमीटरवर हुबळी येथे आहे. मुनिराबाद, कोप्पळ येथे राहण्याची, भोजनाची व्यवस्था आहे. होस्पेटपासून हे ठिकाण ३१ किलोमीटरवर असून, विजयनगर ट्रिपमध्ये या ठिकाणी जाता येईल. जाण्यासाठी उत्तम कालावधी - ऑक्टोबर ते फेब्रुवारीअखेर.

- माधव विद्वांस
ई-मेल : vidwansmadhav91@gmail.com