निसर्ग आणि श्रद्धा यांचा मेळ घालीत झाडे जोपासण्याच्या पद्धतीतूनच देवराया निर्माण झाल्या; पण पुढे नागरीकरणामुळे मानवाचा निसर्गाशी संपर्क तुटत चालला; मात्र अजूनही ग्रामीण भागात देवरायांचे अस्तित्व दिसते. या देवरायांचा अभ्यास व संशोधन डॉ. उमेश श्रीराम मुंडल्ये यांनी केले आहे. या वैशिष्ट्यपूर्ण संवर्धन व संरक्षणाच्या पद्धतीबद्दल त्यांनी ‘देवराई’ या पुस्तकातून माहिती दिली आहे. देवराई ही संकल्पना, वेगवेगळे पैलू, देवराईपुढील आव्हाने मांडून देवराया वाचवण्याचे उपायही सुचवले आहेत. हे उपाय कोणी करायचे याबद्दलही त्यांनी सांगितले आहे. देवाच्या नावाने जंगलात राखून ठेवलेला पट्टा म्हणजे देवराई. त्याचे जतन पिढ्यान् पिढ्या केले जाते. तेथे वृक्षतोडीला बंदी असते. अशी देवराई कशी असते, याचे वर्णन पुस्तकात केले आहे. देवराईतील वनसंपदा, औषधी व दुर्मीळ वनस्पती, कीटक, पशुपक्षी, देवराईमधील महालता अर्थात राक्षसी वेल, देवराईतील पाण्याचे स्रोत, तेथील देवदेवता, देवराई व समाज याविषयी या पुस्तकात वाचायला मिळते. याचबरोबर सध्याच्या आधुनिक वातावरणात देवरायांचे स्थान, त्या वाचविण्याची गरज, आव्हाने व उपाय अन् त्यासाठी काम करण्याची जिद्द यांबद्दलही या पुस्तकात मार्गदर्शन करण्यात आले आहे.
पुस्तक : देवराई
लेखक : डॉ. उमेश श्रीराम मुंडल्ये
प्रकाशक : हिंदुस्थान प्रकाशन संस्था
पृष्ठे : १२८
मूल्य : १७५ रुपये
(‘देवराई’ हे पुस्तक ‘बुकगंगा डॉट कॉम’वरून थेट घरपोच मागविण्यासाठी खालील लिंकवर क्लिक करा.)